Văn bản văn học và sự bất ổn của nghĩa

“Trương Đăng Dung, như một quá trình. Ga đi của ông là một chàng sinh viên từ quê hương Việt Nam đặt chân lên mảnh đất Hungary phía chân trời xa lạ. Từ điểm khởi hành này, dường như ông chưa đến ga cuối, mà chỉ băng qua những trạm dừng chân: nghiên cứu lý luận, dịch, thơ… “Văn bản văn học và sự bất ổn của nghĩa” (NXB Văn học, 2021) là một trạm dừng quan trọng trong sự nghiệp lý luận văn học của ông.

Công trình “Văn bản văn học và sự bất ổn của nghĩa” gồm 26 tiểu luận có thể được khái quát hóa bằng mô hình (1) khoa học văn học từ cái nhìn hệ thống, (2) tìm về bản thể của tác phẩm văn học (hay tác phẩm văn học như là quá trình), (3) vấn đề mô hình phản ánh nghệ thuật và (4) chiều kích riêng tư của văn học. Bản thân kết cấu của tập tiểu luận đã phản ánh quá trình vận động của Trương Đăng Dung trong suốt 40 năm tiếp nhận và nghiên cứu lý thuyết văn học.

Trong phần đầu tiên, Trương Đăng Dung cung cấp cho người đọc một thị kiến tổng quan về khoa học văn học, bao gồm sự vận động của khoa học văn học từ tiền hiện đại, sang hiện đại và đến hậu hiện đại, vị trí và chức năng của lý luận văn học trong khoa học văn học nói chung.

Khoa học văn học đóng vai trò không nhỏ trong giải pháp cho khủng hoảng sự hiểu, bởi vậy, sự vận động hệ hình tiền hiện đại, hiện đại và hậu hiện đại trong tương ứng với tiếp cận tác phẩm văn học từ tác giả, tác phẩm và người đọc. Còn mục đích và nhiệm vụ của lý luận văn học là phát hiện, phân tích, giải thích và đánh giá những vấn đề mang tính quy luật chung của văn học. Để từ đó, lý luận văn học trở thành chỗ dựa cho nghiên cứu, phê bình trường hợp văn học cụ thể.

Trọng tâm của công trình và cũng là trọng tâm sự nghiệp nghiên cứu của Trương Đăng Dung nằm ở phần thứ hai. Trong phần này, tác giả đi về với bản thể của tác phẩm văn học. Quan niệm tác phẩm văn học như là quá trình, cũng là quan niệm rằng khi tác giả dừng bút thì không có nghĩa tác phẩm văn học đã kết thúc. Trái lại, tác phẩm luôn ở trong trạng thái đang-trở thành, chưa hoàn kết. Sự đọc, hiểu và cắt nghĩa của độc giả cũng chính là sự kiến tạo ý nghĩa và mang lại cho tác phẩm một sinh mệnh mới. Vai trò của người đọc, trước đây bị bỏ qua, lúc này đã lên ngôi.

Phần thứ ba của công trình được tác giả dành ra để nghiên cứu hệ thống mỹ học của nhà lý luận Mácxit nổi tiếng người Hungary György Lukács. Lukács vốn gắn chặt với yêu cầu của lý luận hiện thực chủ nghĩa, nên ông không xem ngôn ngữ như là thực chất của tác phẩm, và mô hình của ông, do đó, chỉ đề cao tính chân thực của sự phản ánh, cũng như đồng nhất cái được phán ảnh trong tác phẩm và hiện thực bên ngoài tác phẩm. Trương Đăng Dung chỉ ra rằng khi nghiên cứu những vấn đề của văn học, Lukács đã chịu ảnh hưởng tác động của những mục đích thực tiễn nhất thời, điều khiến cho văn học ít nhiều bị triệt tiêu đi ý nghĩa và giá trị thẩm mỹ nội tại của nó.

Những chất chồng suy nghiệm về lý luận văn học mang chiều kích cá nhân của Trương Đăng Dung được ký thác trong phần thứ tư của cuốn sách. Đó là một cảm thán ngưỡng mộ trước thế giới nghệ thuật của Franz Kafka, một nghiệm sinh về cô đơn, khát vọng và khoảnh khắc trong thơ hiện đại (điều sau này có ảnh hưởng rất lớn đến sáng tác thơ của chính ông), một viễn kiến khắc khoải trước sự phát triển của văn học”.

Trích trong: “Văn bản văn học và sự bất ổn của nghĩa” – lý luận văn học soi chiếu thực tiễn (Nguồn: https://nguoidothi.net.vn/van-ban-van-hoc-va-su-bat-on-cua-nghia-ly-luan-van-hoc-soi-chieu-thuc-tien-32912.html).